Fatih Külliyesi


FATİH KÜLLİYESİ

İstanbul’un Fatih sem*tinde, Fevzi paşa caddesi üzerinde yapı*lar topluluğu. Bu külliye anıtsal mimarlığı, yapılarının biçimi ve bakışık düzende yer*leştirilişiyim klasik osmanlı selâtin külliye*lerinin öncüsü sayılır.
Tüm yapılarda ya*lınlık ve işlevsellik ön planda tutulmuş, süs*lemeden kaçınılmıştır. Külliyenin Doğu’sunda ve Batı’sında Çorba kapısı (tabhane yanın*da), Türbe kapısı (darüşşifa yanında), Çö*rekçi kapısı ve Boyacı kapısı diye bilinen dört girişi vardır. 1463-1470 arasında Si*nanettin Yusuf bin Abdullah’a (Sinara Atik) yaptırılan külliyenin ağırlık merkezini ca*mi oluşturmuş; darüşşifa, medreseler, tab*hane, imaret, kervansaray, sübyan mek*tebi, kitaplık, hamam (Irgatlar hamamı), Saraçlar çarşısı, Fatih ve Gülbahar Sultan türbeleri bu yapının çevresine bakışık bir düzende yerleştirilmiştir. Bunlara XVIII. yy.’da Mahmut I ve Carullahefendi kitaplıklarıyla Nakşidilsultan türbesi eklenmiş*tir. Bizans dönemindeki Havariler kilisesi’ nin yerine yaptırılan cami, 1509 depremin*de zarar görmüş, Bayezit II döneminde onarılmış, 1765/1766 depreminde büyük kubbesi onarılamayacak ölçüde yıkılmış*tır. Bunun üzerine Mustafa III, camiyi baş- mimarı Tahir Ağa’ya yeniletmiştir (1767-1771).
Kaynaklara göre, eski Fatih camisi kareye yakın dikdörtgen planlıydı; ortada büyük kubbe, yanlarda üçer küçük kubbe, mihrap yönündeyse yarım kub*beyle örtülüydü. Mimar Tahir Âğa yeni ca*mide daha değişik bir plan uygulamış, or*tada dört büyük payeye dayanan ana kubbe, yanlarda dört yarım kubbeyle desteklenmiş, köşelere de dört küçük kubbe yerleştirilmiştir Mukarnaslı mihrap ilk ya*pıdan, minber yeni yapıdandır. Mihrabın yanında geniş bir rampayla çıkılan hün*kâr mahfili yer alır.
Eski caminin tek şerefeli minareleri korunmuş, XIX. yy.’da bu mi*nareler ikişer şerefeli olarak yenilenmiştir. Son cemaat yeriyle birlikte yirmi iki kub*beli revakla çevrili avlu da eski yapıdan*dır. Ortada sekiz sütunlu, ahşap saçaklı, kubbeli şadırvan bulunur. Dış avlu duvar*larının yanlarında ikişer sıra halinde on altı medrese vardır. Haliç yönündekilere Ka*radeniz medreseleri, Marmara denizi yönündekilereyse Akdeniz medreseleri de*nilir. Öndeki Semaniye medreseleri (Sah*ra seman), revaklar ardına yerleştirilmiş odaları ve kubbeli büyük dershaneleriyle klasik şemadadır Bunlar dönemin en bü*yük eğitim kurumu niteliğindeydi. Arkada*ki Tetimme medreseleriyse dershanesiz, bir dizi odadan oluşur. Burada Semaniye medreselerine öğrenci yetiştiriliyordu. Gü*nümüze ulaşmayan darüşşifa, osmanlı döneminin önemli sağlık kuruluşlarındandı.
Kaynaklara göre klasik osmanlı med*reseleri planındaki yapı, bir avlu çevresi*ne yerleştirilmiş kubbeli revaklar ve oda*lardan oluşuyordu; girişin karşısında kub*beli, büyük bir dershanesi vardı. 64 x 43 m boyutlarındaki tabhane, avluyu çevre*leyen yirmi kubbeli revak ve bunun ardı*na yerleştirilmiş kubbeli odalar düzenin- dedir. Günümüze ulaşmayan, ancak vak*fiye kayıtlarından bilinen Saraçlar çarşısı, 110 dükkândan oluşuyordu. 1479’da bitirilen çarşı saraçlara ayrılmış ve bu kesim bu dalda önem kazanmıştı. Mahmut I dö*neminde yaptırılan Mahmut I ve Carullah*efendi kitaplıkları kare planlı, kubbeli ör*neklerdir. Caminin mihrap yönündeki av*lusunda yer alan Fatih ve Gülbahar Sul*tan türbeleri 1765/1766 depreminden son*ra yenilenmiştir. Günümüze ulaşmayan kervansaray, külliyenin Güney-Doğu köşesinde in*ce, uzun bir mekândan oluşuyordu.