Saruhanoğulları, Anadolu Türk beyliği (1302-1440). Kurucusu Saruhan Bey. Merkezi Manisa olmak üzere, Menemen, Gördes, Turgutlu, Demirci, Kemalpaşa, Akhisar, Ilıca yörelerinde egemenlik kurdu.

Saruhan Bey, Anadolu Selçuklu Devleti komutanlarındandır. Saruhan Bey 1302’de Batı Anadolu’da fetih hareketlerinde bulunurken, Bizans’ın yardımına gelen Katalanları yenilgiye uğratarak Mani*sa’yı ele geçirdi ve beyliğinin merkezi yaptı (1313). Foça, Naksos ve Sakız’a bağlı olan Cenevizlileri ve Midilli’yi haraca bağladı. Beyliğin üç yanı öteki Türkmen beylikleriyle çevrili olduğun*dan genişlemek için yalnız kıyı kesimi kalıyordu. Bunu gerçekleştirmek için de güçlü bir donanma kurdu. Orhan Bey’in Bizans’ı sıkıştırmasından yarar*lanan Saruhan Bey Aydınoğlu Umur Bey ile birlikte 270 gemilik bir ortak güçle Yunanistan kıyılarına sefer dü*zenlenen sefere Saruhan Bey’in oğlu Süleyman Bey komuta etti. Bizanslılar bir hileyle Süleyman Bey ve adamları*nı tutsak edince Saruhan Bey beş ay Foça’yı kuşattıysa da ele geçiremedi. III. Andronikos’un yakın arkadaşı Kantakuzenos’un araya girmesiyle Sü*leyman Bey ve arkadaşları serbest bı*rakıldı (1336). III. Andronikos’un ölü*müyle Bizans’ta taht kavgalarını başla*ması, bir fırsat oluşturduysa da, Saru*han Bey’in ölümüyle (1345) bu fırsat ertelenmiş oldu. Yerine oğlu İlyas Bey (1345-1388) geçti.

İlyas Bey, babası*nın Bizans ile yaptığı antlaşmaya sadık kalarak yardım için 2.000 kişilik bir kuvvet gönderdi. Umur Bey’in de gön*derdiği 2.000 kişilik kuvvetle birleşen Saruhanlılar, Bizans’tan para alarak Trakya’ya geçtiler. Kantakuzenos ile anlaştılar ve bol ganimetle ülkelerine döndüler. Trakya’da ilerlemekte olan Osmanlıların karşısında tutunamayacaklarını bilen Saruhanoğulları bir da*ha Trakya’ya ayak basamadılar. İzmir’i ele geçiren (1344) Haçlılar Ege Denizi’ndeki ticaret yollarını kesmeleri, Saruhanoğullarının ticaret olanakları da sınırlandı. Orhan Bey kaçırılan oğlu Halil Bey’i kurtarmak için denizden Foça’yı kuşatırken, İlyas Bey’den kenti karadan kuşatmasını istedi. İlyas Bey bu isteği yerine getirdiyse de, Bizans İmparatoru V. İoannes Palaiologos ta*rafından rehin alındı. Eşinin büyük bir kurtuluş (fidye) akçesi ödediği bilini*yorsa da İlyas Bey’in ne zaman öldüğü kesin değildir. 1357’de Saruhanoğulları’nın başına İshak Çelebi geçti. Güçlü komşusu Osmanlılarla dost geçinmeye çalıştı. I. Murat’ın oğlu Yıldırım Beyazıt’ın sünnet düğününe katıldığı, Birin*ci Kosova Savaşı’na yardımcı kuvvet*ler gönderdiği biliniyor. Döneminde ülkesinde Mevleviliğin yayıldığı, bazı bayındırlık çalışmalarının yapıldığı, kendisinin de “Çelebi” sıfatını aldığı görülür.

Osmanlı kaynakları 1388- 1390 arasında öldüğünü belirtir. Yeri*ne oğlu Hızır Şah geçti (1389). Hızır Şah’ın kardeşi Orhan Bey, ağabeyinin beyliğine karşı çıkınca, Osmanlı Padi*şahı Yıldırım Bayezit, Manisa’ya girdi ve beyliğin doğu topraklarını Hızır Şah’ın yönetimine verdi, Orhan Bey’i de tutuklayarak İznik’e sürdürdü. An*kara Savaşı (1402) sırasında Hızır Şah, Yıldırım Beyazıt’ın yanında yer aldıy*sa da, Osmanlıların yenilmeye başlamaları üzerine, Timur’un yanına geçen Orhan Bey’i gören Saruhanlı askerler de onun yanına geçtiler. 1402’de beyli*ğin başında görülen Orhan Bey’in ölü*mü üzerine Hızır Şah beyliği yeniden ele geçirdi. Osmanlı Devleti’nde başla*yan iktidar kavgasında Hızır Şah, Sü*leyman Çelebi’nin yanında yer alıp Çe*lebi Mehmet’e karşı çıktıysa da yapılan savaşı yitirdi. Çelebi Mehmet Mani*sa’yı ele geçirdi ve Hızır Şah’ı idam et*tirdi (1410). Böylece bir yüzyıl kadar Manisa ve yöresine egemen olan Saruhanoğullarının Manisa kolu tarihe ka*rıştı. Demirci kolu da bir süre sonra Osmanlı egemenliğine girdi.