GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖL*GESİ

Türkiye topraklarını oluşturan yedi coğrafya bölgesinin en küçüğü. Yüzölçümü 57.335 km2, nüfusu 5.501. 959, nüfus yoğunluğu 96 kişi/km: (1997 geçici). Kuzeyden, doğudan Do*ğu Anadolu Bölgesi; güneyden Suriye, Irak; batıdan Akdeniz Bölgesi ile çev*rilidir.

Gaziantep, Adıyaman, Şanlıurfa, Di*yarbakır, Mardin, Siirt, Batman, Şırnak illerinin yer aldığı bölge, Orta Fı*rat ve Dicle olmak üzere iki bölüme ayrılır. Bölgenin sınırları öteki bölge*lerde olduğu gibi yönetim sınırlarına göre çizilmiş değildir. Şanlıurfa, Mar*din illerinin tümü, Gaziantep İli’nin Merkez, Şehitkâmil, Şahinbey, Oğuze*li, Yavuzeli, Araban, Nizip ve Kilis İlçesi’nin güneydoğuda ufak bir parçası; Adıyaman İli’nin Merkez, Besni, Tut, Şamsat, Gölbaşı, Kâhta, Sincik, ilçele*ri; Diyarbakır İli’nin Merkez, Eğil, Kocaköy, Çınar, Bismil, Silvan, Hazro il*çeleriyle, Kulp, Hani, Dicle ilçelerinin bir bölümü, Siirt’in Baykan, Merkez, Kurtalan; Batman’ın Merkez, Kozluk, Beşiri, Hasankeyf, Gercüş; Şırnak’ın Cizre, İdil, Silopi ilçeleri Güneydoğu Anadolu Bölgesi sınırları içerisinde kalır.

Bölge; Güney*doğu Toroslar, Amanos, Zagros dağla*rının yay gibi çevrelediği yüksek yay*lalar, geniş ovalar, yer yer 1.000 m’ nin üzerindeki yükseltilerden oluşur. Yer şekillerinin oluşumunda Fırat ve Dicle ırmakları önemli rol oynar. Ga*ziantep İli toprakları batıdan doğuya, Fırat Irmağı vadisine doğru alçalır. Ir*maklarla yarılmış il topraklarının önemli yükseltileri arasında Karakaş (Sof) Dağı (1.496 m), Gülbahar Tepe (Top Dağı-Kefis Dağı, 1.021 m) sayı*labilir. Gaziantep Ovası, Araban Ova*sı, ilin bölge topraklarında kalan önemli düzlükleridir. Fırat Irmağı’nın doğusunda, Şanlıurfa İli’nin düzlükleri (Suruç, Harran. Viranşehir ovaları) yer alır. İl topraklarının kuzeydoğusunda genç, sönmüş volkan Karacadağ’ın en yüksek noktası 1.919 m’ye ulaşır. Tek- tek Dağları (749 m), Susuz Dağı (801 m), Arat Dağı (840 m), öteki önemli yükseltilerdir. Doğuya doğru uzanan düzlükler üzerinde Mardin İli’ndeki yükseltiler göze çarpar. Mardin Eşiği adı verilen yükseltiler, batıda Karaca- dağ ile doğuda Midyat Dağları arasın*da kalır. Mazı Dağı (1.252 m) Mardin Eşiği’nin batısına düşer. Mardin İli, bu eşiğin güney yamaçları üzerinde kuru*ludur. Kuzeyde Diyarbakır Havzası adı verilen çukur bir alana geçilir. Böl*genin, Adıyaman İli sınırları içerisinde kalan bölümü, Güneydoğu Toroslar’ın batı eteklerinde yer alır. Fırat ve Dicle bölgenin iki önemli ırmağıdır. Kuzey*den gelen Fırat Irmağı’mn 270 km’lik bölümü, Gaziantep ve Adıyaman ille*riyle Şanlıurfa ili arasında sınır çizgisi oluşturarak Suriye’ye geçer. Kâhta ve Göksu ırmakları Adıyaman’da; Sacur Suyu, Nizip Suyu, Karasu Gaziantep’ te; Hacıhıdır, Şanlıurfa’da Fırat Irmağı’na katılır. Diyarbakır’ın kuzeyinde, Dicle İlçesi yakınlarında Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne giren Dicle Irma*ğı, Mardin Mazı Dağı’nda Göksu, Di*yarbakır’ın doğusunda Batman Suyu, Batman’da Garzan, Uluçay (Botan) çaylarını alır, Şanlıurfa İli’nde Batman’ı batı-doğu doğrultusunda aşar, Mardin-Siirt illeri arasında sınır çizer. Şırnak’ı güney-güneydoğu doğrultu*sunda geçerek Irak topraklarına girer. Çalap Suyu ve Habur Suyu bölgenin öteki önemli ırmaklarıdır. Fırat ve Dicle ırmakları arasında kalan ovalar Mezopotamya’nın yukarı bölümünü oluşturur. Suruç, Harran, Viranşehir ovaları Şanlıurfa İli’nde; Adıyaman ve Kâhta ovaları Adıyaman’da; Kızıltepe, Mardin, Nusaybin, Silopi, Cizre düz*lükleri Mardin’de; Silopi, Cizre düz*lükleri Şırnak; Karaman Ovası Diyar*bakır il sınırları içerisinde kalan bölge*nin başlıca düzlükleridir. Adıyaman’da Azaplı, İnekli, Abdülharap; Şanlıur*fa’da Aynızeliha, Halilürrühman gibi ufak göller dışında, bölgede önemli sa*yılabilecek doğal göl yoktur.

Bölgede yazlar çok sıcak (30-35°C); kışlar, Do*ğu Anadolu’ya göre daha az soğuktur. Bir ölçüde Akdeniz’den gelen nemli hava akımlarının etkisi görülür. Bölge*nin büyük bölümünde uzun süren yaz kuraklığı, yüksek buharlaşma, düşük bağıl, nem, iklimin genel karakteristi*ğini oluşturur. Ortalama sıcaklık Gazi*antep’te 14.5°C, Adıyaman’da 17.0°C, Diyarbakır’da 15.9°C, Şanlıurfa’da 18.4°C, Mardin’de 15.8°C, Batman’da 15.7°C, Şirnak’ta 14°Cdir. Ölçülen en yüksek sıcaklık Adıyaman, Gaziantep, Mardin, Siirt’te 42°C dolayında, Şanlı*urfa’da 47.6°C’dir (ağustos). En düşük sıcaklıklar genelde ocak ve şubat ayla*rında gözlenir. (Adıyaman 9.40°C, Di*yarbakır -24.2°C, Gaziantep 17.5°C, Şanlıurfa -12.2°C, Mardin 13.9°C). Yıllık yağış tutarı çok düşüktür. Şanlı*urfa’da 328 mm, Diyarbakır’da 495 mm, Gaziantep’te 558 mm, olan bu de*ğerler Adıyaman’da 835 mm, Siirt’te 713 mm, Şırnak’ta 860 mm, Batman’da 956 mm’ye yükselir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi bitki ör*tüsü yönünden çok yoksuldur. Doğal ormanlar (Türkiye orman varlığının % 3’ü), Gaziantep’in doğusunda, kuzeyin*de, Mardin’in batısında, kuzeyinde, Dicle Irmağı’nın iki yanında, Batman İlinde yoğunlaşmıştır. Ormanlarda yaygın tür meşedir. Orman alanlarının dışında egemen bitki örtüsü bozkırdır.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde km2′ ye 96 kişi düşer. Bölgenin nüfusu en yüksek ili Gaziantep, ülkenin 6. kala*balık ilidir. Öteki iller; Şanlıurfa, Mar*din, Diyarbakır ülkemizin yüksek nü*fuslu illeridir. Gaziantep, bölgenin ve Türkiye’nin önde gelen endüstri ticaret merkezlerinden biridir. Bölge ekonomisi genelde tarım ve hayvancılığa dayanır. Ekili-dikili alan*lar Türkiye ortalamasının üzerindedir. Başlıca tarım ürünleri; buğday, arpa, çavdar, mısır, darı, pirinç, baklagiller, endüstri bitkileri (pamuk, şekerpanca*rı, antepfıstığı, tütün, keten, kenevir), sebzeler vb’dir.

En az tarım kadar önemli olan hayvan*cılık son yıllarda giderek gerilemiştir. İklim koşullarına uygun olarak küçük*baş hayvancılık (koyun, kılkeçisi, tiftikkeçisi) ve büyükbaş hayvancılığın (inek, öküz, dana) yanı sıra binek hay*vanı olarak yararlanılan at, eşek, katır ve deve sayısı da oldukça yüksektir. Başka bir geçim kaynağı olan kümes hayvancılığı, arıcılık ve ipekböcekçiliği de son yıllarda gerileme içindedir. Hayvansal ürünlerde (et, süt, deri, ya*pağı vb) de benzer bir azalma gözlen*mektedir. GAP’ın (Güneydoğu Anado*lu Projesi) devreye girmesiyle birlikte sulamalı tarımsal üretimde büyük bir artış yaşanmaktadır. Mardin’de fosfat, çimento hammadde*si, asfaltit; Gaziantep’te krom; Şanlı*urfa’da fosfat, mermer; Batman’da pet*rol; Diyarbakır’da petrol, linyit yatak*ları, bölgenin başlıca yeraltı zenginlik*lerini oluşturur: Petrol üretiminin he*men tamamı güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden sağlanır.

Gaziantep’te Orta Doğu Teknik Üniversitesi’ne bağlı Ga*ziantep Mühendislik Fakültesi, Gazi*antep Meslek Yüksekokulu; Şanlıur*fa’da Dicle Üniversitesi’ne bağlı Şanlı*urfa Ziraat Fakültesi, Şanlıurfa Meslek Yüksekokulu; Diyarbakır’da Dicle Üniversitesine bağlı Diyarbakır Eğitim Meslek Yüksekokulları; Batman’da Dicle Üniversitesi’ne bağlı Batman Meslek Yüksekokulu; Siirt’te Dicle Üniversitesi’ne bağlı Siirt Eğitim Yük*sekokulu, bölgenin başlıca yükseköğ*retim kurumlarıdır. Ulaşım yönünden önemi son yıllarda büyük ölçüde artan bölgede, düzenli karayolları vardır.