Türk siyasal partisi.

1924 yazında birtakım yolsuzluk ve rüşvet olaylarının ba*sında açıklanması TBMM’de muhalefeti harekete geçirdi. Mart 1924’te hilafetin kal*dırılmasına karşı olan tutucu, dinci kesim de muhalefette yer alıyordu. Atatürk, or*duya dayanarak bir darbe hazırladıkların*dan kuşkulandığı generalleri ordudan ayırmak için TBMM üyeliğiyle askerliğin bağdaşamayacağı konusunda bir kanun çıkarttırdı. Refet (Bele), Ali Fuat (Cebesoy), Kâzım Karabekir ve Cafer Tayyar paşalar milletvekilliğini seçerek ordudan ayrıldılar.

TBMM’de muhalefet güçlendi. 20 Ekim 1924’te Mübadele, imar ve iskân bakanı hakkında verilen soru önergesi gensoru önergesine dönüştü. Yapılan tartışmalar sonunda İsmet Paşa hükümeti güvenoyu aldı (19 milletvekili karşı oy kullandı, 41’i de oylamaya katılmadı) ama ertesi gün Halk Fırkası’ndan istifalar başladı. Ayrılan 29 milletvekili 17 Kasım 1924’te Terakki*perver Cumhuriyet Fırkası’nı kurdular. Kâ*zım Karabekir genel başkan, Dr. Adnan (Adıvar) ve Rauf (Orbay) beyler başkan yardımcısı, Ali Fuat (Cebesoy) Paşa ge*nel sekreter seçildi.

Parti üyeleri içinde as*ker ve sivil bürokrasiden gelenlerin oranı Halk Fırkası’ndakilerden fazlaydı. Parti, programında, Halk Fırkası’ndan farklı ola*rak, yerinden yönetime daha çok ağırlık veriyor; iktisadi liberalizmi savunuyordu. Parti üyeleri konuşmalarında diktatörlüğe karşı olduklarını açıkladılar. İstanbul’da yayımlanan İstiklal, Son telgraf, Tevhidi Efkâr ve Vatan gazeteleriyle Adana’da yayımla*nan Toksöz partiyi desteklediler. Fırka programında, dini fikirler ve inançlara say*gılı olunacağının belirtilmesi Halk fırkası üyeleri tarafından tepkiyle karşılandı. Fır*kanın açılışından üç gün sonra kurulan (21 Kasım) Fethi (Okyar) Bey hükümetine fırka güvenoyu verdi.

Şeyh Sait Ayaklanması’nın başlaması üzerine yeniden ikti*dara gelen İsmet Paşa hükümetinin çıkar*dığı Takriri Sükûn Kanunu’na dayanan Ba*kanlar kurulu 3 Haziran 1925’te irticayı kö*rüklediğini ileri sürerek, fırkayı kapattı. 1926’da İzmir Suikastı’nı inceleyen İstiklal mahkemesi partinin bütün milletvekilleri*ni (Halit Akmansü dışında) tutukladı. Mus*tafa Kemal Paşa’nın özel isteğiyle bırakı*lan Kâzım Karabekir, Ali Fuat, Refet ve Ca*fer tayyar paşalar dışındakiler çeşitli ce*zalara çarptırıldılar. Eskişehir mebusu Arif, İsmail Canbolat, Ahmet Şükrü, Abidin, Halis Turgut beyler ile Rüştü Paşa idam edildiler.