Mondros Mütarekesi’nin imzalanışın*dan sonra Anadolu’ya derin bir ümitsiz*lik çökmüştü. Teslim belgesine imza ko*yan devletin kurtuluşa öncülük etmesi söz konusu olamazdı. Bu ümitsizlik ay*nı zamanda halkta yeni bir ümidin doğ*masına sebep oldu: emperyalist düşma*na karşı mücadele bizzat yapılmalıydı. İzmir’e yunan askerinin çıkışının ertesi günü bölgede başlayan silâhlanma ve örgütlenme hareketini çeşitli yerlerde halkı mücadeleye hazırlayacak ve bir yandan mücadele bilincini yaratırken bir yandan da bunun maddî kaynakları*nı sağlamaya öncülük edecek dernekle*rin kurulmasına girişildi. Bunlar bir hak*sızlığa karşı direnme amacı güttüğü için genellikle Müdafaai Hukuk adını taşıyor, ad bazı yerlerde Reddi İlhak, bazı yer*lerde de Muhafazai Hukuk biçiminde değişiyordu.

Müdafaai Hukuk cemiyetleri 1919 Ma*yıs’ı başlarından itibaren hızla artmağa başlamıştı. Bunlar bölge bölge kongre*ler düzenliyorlar ve bu kongrelerde alı*nan kararlar henüz örgütlenme aşama*sına gelmemiş bölgelere örnek oluyor*du. Erzurum’da Vilâyatı Şarkiye Müda*faai Hukuku Milliye Cemiyeti kongresinin toplanması, bunu Sivas Kongresi’nin iz*lemesi ve burada dağınık Müdafaai Hu*kuk derneklerinin tek ad etrafında ve bütün Anadolu’yu kapsayacak biçimde örgütlenmesine karar verilmesi kısa sü*rede Anadolu’nun her tarafında tek bir sivil kurtuluş örgütünün yaygınlaşmasını sağladı. Artık her tarafta Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti şube*leri vardı ve kısaca Müdafaai Hukuk di*ye anılan dernekler Millî Mücadele’yi yü*rüten dar amaçlı bir siyasî örgüt gibi çalışıyor, liderin direktiflerine göre hare*ket ediyordu.

Bu derneklerin baştaki yü*rütme kurulu niteliğindeki Heyeti Temsiliye’nin başkanı Mustafa Kemal İstan*bul’da kurulacak hükümetin millî istek*leri karşılamaya yeterli olması gerektiği işaretini verince yurdun her tarafındaki Müdafaai Hukuk dernekleri Meclisi Mebusan’a aynı yönde telgraflar yağdırıyor*du.

Müdafaai Hukuk örgütü Kurtuluş Savaşı’nın sonuna kadar görevini tam bir başarıyla yerine getirdi. Hatta savaşın henüz sona ermediği sırada Millet Meclisi’nde Mustafa Kemal’e karşı muhalefet grupları kurmaya kalkışanlar liderin et*rafında da bir Müdafaai Hukuk Grubu’nun oluştuğunu görmüşlerdi. Daha son*ra Mustafa Kemal Halk Fırkası adiyla bir siyasî örgüt kurmağa karar verdiği vakit, Meclis’teki Müdafaai Hukuk Grubu bunun çekirdeğini, Anadolu’daki şubele*ri de parti örgütünü oluşturacaktı. Hattâ yıllar sonra C.H.P.’nin tarihini yazacak olanlar Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hu*kuk Cemiyeti adının benimsendiği Si*vas Kongresi’ni partinin ilk kongresi sa*yacaklardı.