Asker, siyaset adamı (İstanbul 1882-Ankara 1948).

Fatih Askeri Rüştiyesi ve Kuleli Aske*ri Lisesi’nde orta öğrenimini tamamla*dıktan sonra 1900’de Harp Okulu’na girdi. 1902’de mezun olarak kurmay sınıfına ayrıldı. Harp Akademisi’ni 1905’te kurmay yüzbaşı rütbesiyle bi*rincilikle bitirdi. Manastır 3. Ordu’daki kurmay stajından sonra tabiye öğret*meni olarak Harp Okulu’na verildi. 1909’de Edirne 3. Tümen kurmayındayken 31 Mart Olayı üzerine Hareket Ordusu’nun 2. Tümen Kurmay Başka*nı olarak İstanbul’a geldi. 1909’daki Arnavutluk Ayaklanması’nı bastırmak üzere kurulan kolorduda Harekât Şu*besi Müdürü, Kurmay Başkanı Vekili olarak görev yaptı. 1911’de 10. Tümen Kurmay Başkanlığı’na atandı. Balkan Savaşı’nda Edirne savunmasında Bul*garlara tutsak düştü. Serbest kalınca Genelkurmay’da görevlendirildi.

Birin*ci Dünya Savaşı’nda Genel Karargâh (Başkomutanlık) Haber alma Şube Mü*dürlüğü, İran Sefer Kuvveti Komutan*lığı, İstanbul’dan Çanakkale’ye taşınan Tümen Komutanlığı, 1. Ordu Kur*may Başkanlığı görevlerinde bulundu. Irak’ta 6. Ordu Kurmay Başkanı iken 14 Aralık 1915’de albaylığa yükseltil*di. 27 Nisan 1916’da 18. Kolordu Komutanlığı’na atandı. 1917’de Kolor*du Komutanı oldu. 28 Temmuz 1918′ de mirlivalığa (tuğ-tümgeneral) yük*seltildi.

2 Mart 1919’da Erzurum’daki Kolordu Komutanlığı’na atandı. Mustafa Kemal Paşa’nın 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkarken ulusal kur*tuluş hareketini başlatmasında bu harekete ilk katılan ve kendisini destek*leyenlerden oldu. Erzurum Kongresi’ nin toplanmasına büyük emeği geçti. 20 Haziran 1920’de ferikliğe (korgene*ral) yükseltildi. 2 Aralık 1920’de Er*menistan ile Gümrü Antlaşması’nda Türk Heyeti’nin elinde kalan Artvin ve Ardahan’da 23 Şubat 1921’de emrinde*ki doğu cephesi kuvvetlerinde ele ge*çirildi.

Lozan Barışı’ndan sonraa doğu cephesinin kaldırılması üzerine 21 Ekim 1923’te 1. Ordu Komutanlığı’na atandı. 23 Nisan 1920’de seçildiği Edirne milletvekilliğini, II. Dönemde (1923-1927) İstanbul milletvekili ola*rak sürdürdü. 1924’te 1. Ordu Komutanlığı’ndan çekildi. Bu arada 9 Kasım 1924’te Halk Partisi’nden ayrıldı. 17 Kasım 1924’te Halk Partisi’ne karşı olan milletvekili arkadaşlarıyla Terak*kiperver Cumhuriyet Fırkası’nı kurdu ve başkanlığını üstlendi. Ancak Şeyh Sait Ayaklanması’nı bazı partililerin kışkırttığı avıyla parti 3 Haziran 1925′ te hükümet tarafından kapatıldı.

17 Haziran 1926’da Atatürk’e suikast giri*şimi ihbarı üzerine tutuklanan 49 kişi arasında ilişikli olarak İzmir’de Ankara İstiklal Mahkemesi’nde yargılandı. Suikastle ilişkisi görülmeyerek öteki sa*nık paşalar Ali Fuat (Cebesoy), Refet (Bele), Cafer Tayyar (Eğilmez) ve Ce*mal (Mersinli) ile birlikte aklandı. Ya*sama görevine döndü. 1 Mart 1927’de milletvekilliği sona erince orduya dön*dü. Açıkta olarak I. Ferikliğe (orgene*ral) yükseltildi. 1 Kasım 1927’de emekliğe ayrıldı. 12 yıl İstanbul Göztepe’deki köşkünde yalnız bir yaşam sürdürdü. 26 Ocak 1939’da yapılan ara seçiminde yeniden İstanbul milletve*killiğine seçildi. 1942-43 ve 1946 genel seçimlerinde yeniden seçilerek millet*vekilliğini korudu. 5 Ağustos 1946’da TBMM Başkanlığı’na seçildi. Bu göre*vi ölümüne kadar sürdürdü.

Başlıca eserleri: