Cumhurbaşkanı Mus*tafa Kemal’e (Atatürk’e) karşı hazırlanan suikast girişimi (Haziran 1926). 7 Haziran 1926’da Gazi bir yurt gezisine çıktı, prog*ramında İzmir de vardı, 14 Haziran’da Ba*lıkesir’e geldi, buradan İzmir’e geçecek*ti. Suikastçılar onu 16 Haziran’da İzmir’de bekliyordu. Ne var ki Mustafa Kemal Pa*şa bu tarihte İzmir’e gelmedi. Suikastçılar*dan motorcu Giritli Şevki bundan işkillen*di. Elebaşılarından Sarı Efe Edip’in de İs*tanbul’a döndüğünü öğrenince korktu. Korkusu, planın yetkili makamlarca öğre*nildiğini sanmasından ileri geliyordu. 17 Haziran 1926 günü İzmir Emniyet Müdürlüğü’ne giderek suikast girişimini ihbar et*ti. Giritli’nin açıklamalarına göre eski mil*letvekillerinden Ziya Hurşit, Laz İsmail, Gürcü Yusuf, Çopur Hilmi ve Sarı Efe Edip İzmir’de bir kahvede buluşmuş, Gazi’nin, Kemeraltı caddesinden geçerken öldürül*mesini kararlaştırmışlardı.

Plana göre Zirya Hurşit, Mustafa Kemal Paşa buradan geçerken yanında bulundurduğu bomba*ları otomobiline savuracak, etrafa da bir*kaç kurşun sıktıktan sonra çıkacak karga*şalıktan yararlanarak Çopur Hilmi’nin getireceği otomobile atlayıp Karşıya*ka’ya geçecek, burada Giritli Şevki’nin motoruna binilerek Sakız adasına gidilecekti.

İhbarın ardından Ziya Hurşit Kemeraltı’nda Gaffarzade Oteli’nde söz konusu bombalar ve tabancalarla yakalandı. Böy*lece işin ciddiyeti ortaya çıktı. Ziya Hurşit Birinci Meclis’te Rize milletvekiliydi. Genç, atak ve girgindi. Mustafa Kemal Paşa’nın onun bu yanlarından hoşlanmasına kar*şın Ziya Hurşit eskiden beri Gazi’nin muhalifleri arasındaydı. “İkinci grup” diye bi*linen gruba katılmıştı. Bu grup daha son*ra Terakkiperver Cumhuriyet fırkasının özünü oluşturacak, ayrıca birçok ünlü ittihatçı da bu fırkada yerini alacaktı. Ziya Hurşit’in Mustafa Kemal’i daha önce de Meclis’te ve Anadolu Kulübü’nde vurma*yı planladığı sonradan anlaşıldı.

Ziya Hurşit’in açıklamalarına göre suikastın ardında bir örgütün varlığı ortaya çıkıyordu. Eski ittihatçılardan Kara Kemal ve Şükrü Bey gibi muhalifler işin içine giriyordu. Ziya Hurşit bazı Terakkiperver mil*letvekillerinin de olaya katıldığını açıkladı. Zaten bu fırka eski ittihatçıların etkinliği al*tında idi. Ali Çetinkaya başkanlığındaki İstiklal mahkemesi İzmir’e çağrıldı ve bunun verdiği karar üzerine Terakkiperver cumhuriyet fırkası yöneticileri tutuklandı. Baş*bakan İsmet Paşa (İnönü) Karabekir’i he*men serbest bıraktırdı. Bu da İstiklal mah*kemesi ile İnönü’nün sürtüşmesine yol açtı. Bu sırada daha birçok Terakkiperver partili milletvekili ve eski ittihatçı tutuklandı. Tutuklananlar arasında ünlü ittihatçı es*ki Maliye bakanı Cavit Bey de vardı. Kara Kemal Bey İstanbul’da tutuklanacağı sırada intihar etti.

İzmir’de 27 Haziran’da başlayan dava 13 Temmuz 1926’da sona erdi. İzmit milletvekili Şükrü, Saruhan milletvekili Halis Tur*gut, İstanbul milletvekili İsmail Canbolat, Erzurum milletvekili Rüştü Paşa, Ziya Hur*şit, eski Trabzon milletvekili Hafız Mehmet eski teğmen Çopur Hilmi, Sarı Efe Edip, Laz İsmail, Gürcü Yusuf ve veteriner Akbay Rasim idama mahkum oldular. Kâzım (Karabekir), Ali Fuat (Cebesoy) Refet (Be*le), Cafer Tayyar (Eğilmez), Mersinli Cemal paşalar, eski Erzurum milletvekili Necati gibi bazı sanıklar beraat ettiler. Maliye eski bakanı Cavit Bey, eski İzmir valisi Rahmi, Ardahan milletvekili Hilmi, Erzincan milletvekili İhsan, Sivas eski milletvekili Selahattin ile İstanbul milletvekilleri Rauf (Orbay) ve Doktor Adnan (Adıvar) beylerin Ankara’da yine İstiklal Mahkemesi’nde yargılanmalarına karar verildi. Bu yargı*lanmadan sonra Cavit Bey, Dr. Nazım, Ardahan milletvekili Hilmi ve Nail beyler asıl*dı. Eski İzmir valisi Rahmi Bey ile yokluklarında yargılanan Rauf (Orbay) ve Adnan (Adıvar) beyler onar yıl kalebentlik cezasına çarptırıldılar. İdama mahkûm edilenlerden eski Ankara valisi Abdülkadir, Istranca dağlarından Bulgaristan’a kaçmak isterken yakalandı ve Ağustos sonunda, Ankara’ya getirilip asıldı.