buse

OSMANLI BANKASI
Osmanlı bankası aş, ingiliz-Fransız or*taklığıyla Türkiye’de kurulan yabancı ser*mayeli banka. Türkiye’nin en eski banka*sıdır. XIX. yy.’ın ikinci yarısında, Osmanlı devletinin para ve maliye işlerinin iyice bo*zulması üzerine bir devlet bankasının ku*rulması kaçınılmaz olmuştu. Bunun için, Osmanlı devletinin ingiltere ile olan mali işlerinde aracılık eden bir ingiliz sermaye grubuna banka kurma izni verildi. Bu grup, 1856’da, 500 000 ingiliz lirası ser*mayeyle Bank-ı Osmanî’yi (Ottoman bank) kurdu, ancak önemli bir etkinlik gösterme*yen bu banka bir süre sonra lağvedilerek yerine Bank-ı Osmani-i şahane (imperial Ottoman bank – Banque imperial Ottoma*ne) adında yeni bir banka kuruldu.
Osmanlı hükümeti ile banka arasında yapılan sözleşmede ban*kaya otuz yıl süreli bir ayrıcalık dönemi ta*nınıyor, bu dönem içerisinde Hazine’nin görevlerini yapmak ve banknot çıkarmak yetkileri bankaya veriliyordu. Hükümet bu süre içinde kâğıt para çıkarmamayı ve bu tür ayrıcalık verilecek bir başka banka kur*mamayı da kabul ediyordu. Ayrıca, ban*ka ve şubeleri her türlü vergi ve resimden bağışık tutulacak, bankaya devlet bankası olma işlevinin yanı sıra ticaret bankaları*nın yapabileceği tüm işlemleri yapma hakkı da tanınacaktı. Bankanın kuruluş sermayesi, yarısı hemen ödenmiş 500 franklık 135 000 hisse senedinden oluşu*yordu. Bu senetlerin 80 000’i ingiliz, 50 000’i fransız ortaklarca satın alınmış, 5 000 hisse senedi de Osmanlı devletinin payı olarak ayrılmıştı. Banka 60’la 90 gün arasında vadeli hazine bonoları karşılığın*da, Hazine’ye 12 500 franklık bir hesap açıyor, devletin ülke içinde ve dışındaki borçlarının faizlerini ve amortismanlarını belirli bir komisyon karşılığında ödemeyi üstleniyor, istanbul’da ve şube açmaya izinli olduğu tüm yerlerde Hazine işlem*lerini yerine getirmeyi taahhüt ediyordu.

Osmanlı bankası, çıkardığı banknotla*ra ilk iki yıl “/o 50, daha sonra °/o 33 ora*nında altın karşılığı bulundurmuştur. An*cak, banknotların yalnızca İstanbul’da al*tına çevrilebilir olması, ihraç edilen banknotların halk tarafından tutulmamasına yol açmış, emisyon hacmi 1914’e kadar 4 mil*yon liraya çıkabilmiştir. Bankanın dış istik*razlara aracılık etmesi etkinliğini artırmış, 1879’da Rüsum-u sitte idaresi’nin, 1881’de Düyunu umumiye’nin kurulmasında, Re*ji, Ereğli maden kömürü, Terkos, liman ve gaz şirketlerine, vb. ayrıcalık verilmesi ka*rarlarında önemli rol oynamıştır.
Cumhuriyet döneminde, Osmanlı bankası’nın banknotları devlet parası olarak kabul edilmeyerek dolaşımdan kaldırılmış, bu banknotlara sahip olanlara, karşılığı, ancak 34 yıl sonra (1947) altın kuruna gö*re ödenmiştir. Cumhuriyet’in kuruluşun*dan sonra Türkiye’deki çalışmalarını bir ti*caret bankası olarak sürdüren banka, ha*len, 11 Haziran 1952 tarihinde yapılan ve 6113 sayılı yasayla onaylanan “Türkiye Cumhuriyeti hükümetiyle Osmanlı bankası arasında mukavele”ye göre etkinlik göstermektedir 1975’te sona eren bu söz*leşme, hükümet sözleşmeyi yenilemeye*ceği konusunda bir ihbar yapmadığı için geçerliliğini korumaktadır. Sözleşmeye gö*re banka (merkezi İstanbul’da olmasına karşın) Türkiye’de şube açan yabancı bankalara uygulanan türk mevzuatına tabi tutulmaktadır.
1990 sonu itibariyle, Osmanlı Bankası’nın dağıttığı toplam kredi 721,1 milyar TL, toplam mevduatı ise 918 milyar TL olmuştur. Özel kişilerin mülkiyetinde olan Osmanlı Bankası’nın en büyük ortağı fransız Paribas grubu, banka sermayesi*nin % 45,6’sını elinde bulundurmaktadır. Bankanın Türkiye’nin çeşitli kentlerinde 70 şubesi vardır.