buse

Medler (Kürtçe: Medan Azerice: Midiya, Farsça: مادها – Mādḥā) günümüzdeki İran’ın Kuzeybatı ve günümüzdeki Azerbaycan’ın Güney ve Güneydoğu kesimlerinde yaşamış halk.

Medler, günümüzdeki İran Azerbaycan’ı bölgelerine yerleşmiş olup bu bölgelerdeki halkların öncüllerindendir. Yunanlar bu halkın yaşadığı bölgeye Medya (Yunanca: Μηδία) ismini vermişler. Medler ilk defa Asur kralı III. Salmaneser’in dönemindeki (M.Ö. 858-824) yazılarda “Mada” isimi ile kaydedilmişler. .
Yeni Babillilerle birleşerek Asur Krallığı’nı yıkan Medler, MÖ 6. asırda Anadolu’dan Afganistan’a kadar büyük bir arazide imparatorluk kurmuşlardır.
MÖ 550 senesinde, Med-orijinli Büyük Kiros’un büyükbabası Med kralı Astiages’i yenmesi neticeninde, Medya Ahameniş İmparatorluğu’na birleştirilmiştir.
MÖ 330 seneninde Ahamenişleri yenerek Medya’yı zapteden Büyük İskender, bölgeyi Makedonyalı komutan Peyton’un yönettiği Güney ve daha önceki Ahameniş komutanı Atropat’ın yönettiği Kuzey kesimlere ayırmıştır. İskender’in ölümünden sonra, Güney Medya Selevkos İmparatorluğu’na birleştirilirken, Atropat Kuzey Medya’da bağımsız Atropatena devletinin temelini koymuştur. ]
Medler İran’ın bir imparatorluk ve bir ulus olarak kurulmasına, ve altın çağına Büyük erush döneminde erişen, ilk birleşik Pers / Med İmparatorluğu‘nun oluşmasına önayak olmuşlardır. Bu vaziyet (Aryani kültürel ve ulusal birlik) Pers İmparatoru Achaemenid’in büyükbabası Med Şâhı Astyages’i öldürerek Pers İmparatorluğu’nu kurmasına dek devam etmiştir. Bu noktaya dek, bütün İranlılar Mede veya Mada (Med) olarak adlandırılmıştır.
Med kralı Astiyag”ın yeğeni Kiros”un saray darbesiyle, siyasal otorite ilk kez Güneybatı İran’da yoğunlaşan Pers aristokrasisinin eline geçer ve kısa bir müddet sonra MÖ 550’li senelerde kuvvetli ve merkezi bir Pers imparatorluğunun kuruluşuyla Medler yıkılır. Medler, isimlerini Medya’danalmış olan, günümüz İran’ında karar sürmüş bir halktır. Tarihçiler tarafından, Toros-Zagros dağ sistemi içinde ve Dicle’nin doğusunda yaşadıkları için, randımanlı ve üretken bir medeniyetin toplumu olarak adlandırılmışlardır.
Urartulardan sonra, bu sefer daha doğuda bulunan ve Mezopotamya medeniyetinin ehemmiyetli kabilelerinden olan Gutilerin bir devamı gibi Babillerle ittifak halinde hareket eden Aryen orijinli Med aşiretler federasyonu, MÖ 625’lerde Asur İmparatorluğu’nu yıkar. Babil bir sefer daha ve son olarak üstünlük kazanır. Medlerin federasyonu, yükselen Aryen-Pers orijinli Akhamenit hanedanlığıiçin bir geçiş rolünü oynar.
Med kralı Astiyag’ın yeğeni Kiros’un saray darbesiyle, siyasal otorite ilk defa Güneybatı İran’da yoğunlaşan Pers aristokrasisinin eline geçer ve kısa bir süre sonra M. Ö. 550’li senelerde güçlü ve merkezi bir Pers imparatorluğunun kuruluşuyla Medler yıkılır.
Kadim vakitlerde Medler diğer İranlılar’la kısmen karışmıştırlar (bilhassa Persler’le). Bunun neticesi İran halkları (Farslar, Gilaki, Beluciler, Kürtler,Mazandaranlar, Peştunlar, Tatiler, Osetler, v.b.) oluşumunu bitirmişlerdir.
Med dili, Avesta ve Eski Farsça ile tabii olarak etkileşimde bulunmuştur. Kimi araştırmalarda Persler ve Medlerin birbiri ile iletişim kurabildikleri gözlemlenmiştir.