OSMANLI İMPARATORLU*ĞU

14. yüzyılın başından 20. yüzyılın başına kadar (1299- 1920) altı yüzyıl boyunca Uç kıta*nın kavşağında egemenlik süren Türk devleti. Adını devletin kuru*cusu olan Osman Bey’den alır.

İmparatorluğun kuruluşu (1299 -1453):

Osman Bey’in üyesi olduğu Kayı boyu, Oğuz Türklerindendir. Kayılar, Oymak Beyi Ertuğrul’un yö*netiminde 13. yüzyılda Orta As*ya’dan batıya göçerek Anadolu’ya geldiler ve Selçuklu sultanı tara*fından Bizans sınırında Söğüt ka*sabası yöresine yerleştirildiler. Ertuğrul ölünce yerine oğullarından Osman geçti. Selçuklu sultanı, Osman Bey’e beylik unvanı vadi. Selçuklu Devleti sona ererken Os*man bey (yaklaşık olarak (1299- 1326) bağımsızlığına kavuşarak beyliğini genişletmeye koyuldu. Onun ölümü üzerine yerine ge*çen oğlu Orhan Bey (1326-1359) Bursa’yı Bizans’tan aldı (1326) ve devletine başkent yaptı. Sonra İz*nik ve İzmit’i ele geçirdi. Çanakkale Boğazı’ndan karşıya geçerek Avrupa’ya adım attı (Gelibolu 1354). Düzenli yeniçeri ordusunu kurdu. Oğlu 1. Murat (1359-1389) Edirne’yi aldı (1362), sonra Trak*ya, Makedonya ve Bulgaristan’ı ele geçirdi. Ülkesini bu kadar ge*nişletince sultan unvanını alarak imparatorluğun temellerini attı. Sadrazam (başvezir) yönetiminde, merkezi bir idare ve fethedilen ülkelerin askeri denetimim sağla*yan özgün bir, toprak düzeni (has, tımar, zeamet).Ele geçirilen ülkeler kendi toplumsal, dinsel ve kültürel düzenlerini koruyor, bu*na karşılık devlete vergi vermek ve seferde asker sağlamakla yü*kümlü tutuluyorlardı. Sultan 1. Bayezid (1389-1403), imparator*luğun sınırlarını doğuda Fırat’a, batıda Niğbolu’da batılıların ordu*sunu yenerek Macaristan’a kadar genişletti, 1402’de Yıldırım Bayezid’in Ankara Savaşında Ti*mur’a yenilmesiyle imparatorluk on iki yıl süren bir fetret dönemi geçirdi. 1. Mehmed (1413-1421) saltanat kavgasında kardeşlerini yenerek birliği yeniden sağladı.

Onun oğlu 2. Murad (1421-1451) Avrupa’da genişlemeyi yeniden başlattı. 2. Mehmed (Fatih) (1451- 1481) İstanbul’u aldı ve böylece yeni bir çağ açarak Bizans Devleti’ne son verdi (1453).

Genişleme Fatih Mehmed’in fetihleriyle devam etti: Sırbistan, Bos*na, Arnavutluk, Kırım ve Karaman Beyliği ele geçirildi. Ondan sonra fetihler bir süre duraklar gibi oldu, 2. Bayezid (1481-1512) dönemi elde olanı korumakla geçti. Onun yerini zorla alan Yavuz Sultan Se*lim (1512-1520) yeni fetihlere gi*rişti; Doğu Anadolu (1514), Suriye (1516), Mısır (1517) impara*torluğa katıldı. Mekke şerifi sultanın egemenliğini kabul etti. Halifelik de bu tarihte Osmanlı Ha*nedanına geçti. Kanuni Süley*man’la (1520-1566) imparatorluk en parlak dönemine erişti ve Ak*deniz bir Türk gölü oldu. Macari*stan (1526 Mohaç Savaşı), Ceza*yir, Tunus ve Trablus onun zama*nında egemenlik altına alındı ve ilk kez Viyana kuşatıldı (1529).

16. yüzyılın sonundan 17. yüzyı*lın sonuna kadar imparatorluğu yöneten padişahlar öncekiler ka*dar yetenekli değillerdi; 2. Selim (1566-1574), 3. Murad (1574- 1595), 3. Mehmed (1595-1603), 1. Ahmed (1603-1617), 1. Mustafa (1617-1618 ve 1622-1623), 2. Os*man (1618-1622), 4. Murad (1623- 1640), İbrahim (1640-1648), 4. Mehmed (1648-1687), 2. Süley*man (1687-1691), 2. Ahmed (1691-1695), 2. Mustafa (1695- 1703). Bu padişahlar döneminde imparatorluk Avusturya’dan ifan Körfezi’ne, Karadeniz’den Kuzey Afrika’da Fas’a kadar yaygınlığını korudu. Köprülü sadrazamlar za*manında Girit alındı (1669). Bu yıllarda Batı’da sanayi alanında elde edilen, ilerlemeler ve çeşitli nedenlerle imparatorluğun bunlara ayak uyduramaması, giderek im*paratorluk kaynaklarının sömü*rülmesine dayânan bir ticaret dü*zeniyle sonuçlandı. Karlofça Antlaşması (1699) im*paratorluğun ilk gerilemesini sim*geledi (Macaristan’ın kaybı). Pasarofça Antlaşması (1718) Avustur*ya’nın, Küçük Kaynarca Antlaşması (1774) Rusların savaşta Os*manlı Ordrusu’nu yenmeleri üze*rine imzalandı. Ondan sonra doğu sorunu, yani Osmanlı İmparatorluğu’nun geleceği batılı devletler arasında sürekli bir rekabet konu*su haline geldi. 3. Ahmet (1703- 1730), 1. Mahmud (1730-1754), 3. Osman (1754-1757), 3. Mustafa (1757-1774), l.Abdülhamid (1774 -1789) dönemleri ordunun, mali*yenin ye iç düzenin giderek daha da bozulduğu yıllar oldu.

3. Selim (1789-1807) bu gidişe bir son ver*mek için ıslahat yapmaya ve her alanda yenileşmeye önem verdi, ama tutucu asker ve ulema sınıfı*nın sert tepkisiyle karşılaşarak bir ayaklanma sonucunda öldürüldü. 19.yüzyılın ilk yarısında Sultan 2. Mahmud (1807-1839) 3. Selim’in başlattığı yenileşme hareketini yeniden ele aldı; artık bütünüyle bir gericilik kaynağı durumunu alan Yeniçeriliği orta*dan kaldırdı (1826). Batı usullerinde bir ordu ve çeşitli okullar kur du.1. Abdülmecid (1839-1861) Gülhane Hattı Hümayunu ile in*san haklarına ilişkin yenilikler ge*tirdi. Ne var ki bu yüzyılın başla*rında imparatorluk bir dizi ulusal ayaklanmalarla Sırbistan İsyanı, Yunan isyanı (1830’da bağımsız*lık), Mısır isyanı (1840’da özerk*lik) ve Cezayir’in kaybı (1830) sar*sıldığı gibi büyük bir mali çöküntüyle de karşı karşıya kaldı. Bu özellikle Sultan Abdulaziz (1861- 1876) ve 2. Abdülhamid (1876- 1909) zamanında batılı devletlerin Osmanlıların içişlerine karışmala*rına yol açtı. 1876’da bir anayasa kabul edilerek 1 Meşrutiyet ilan edildi. Ancak Anayasa uzun ömürlü olmadı, bir yıl sonra ortadan kaldırıldı, yeniden eski dü*zene dönüldü, imparatorluk bu dönemde Sırbistan ve Roman*ya’yı (1878 Berlin Antlaşması), Tunus’u (1883), Bulgaristan’ı (1908) kaybetti.

Durumun gittikçe kötüleşmesi Genç Türkler diye anılan yenilik*çilerin başkaldırmasına yol açtı. ittihatçılar 2. Abdülhamid’i devi*rerek iktidarı ele geçirdiler. 1908′ de 2. Meşrutiyet ilan edildi. 5. Mehmed (1909-1918) döneminde iktidarda kalan İttihatçılar, milliyet ayırımı gözetmeksizin bir siyaset güderek Arap ve Balkan ülkele*rindeki ayaklanmaları önleyebile*ceklerini umdularsa da başarı sağlayamadılar. Talat-Enver-Cemal paşalar üçlüsü imparatorluğu Al*manya’nın yanı başında Birinci Dünya Savaşı’na sürükledi. Sav*aşın yenilgiyle sona ermesi imparatorluğun da ölümüyle sonuçlandı. (1920 Sevr Antlaşması). 6. Mehmed, Sultan Vahdettin (1918- 1922) saltanatın kaldırtması üze*rine ülkeyi bırakıp gitti. Son Osmanlı halifesi 2. Abdülmecid de (1922-1924) Cumhuriyetin kurul*ması ve bir süre sonra hilafetin kaldırılması üzerine ülkeden çı*karıldı. Böylece Osmanlı impara*torluğu ile birlikte Osmanlı hane*danının egemenliği de sona erdi.