Hatay’ın Türkiye ya da Suriye sınırları içine alınmasına ilişkin olarak ortaya çıkan so*run ve Türkiye’nin Suriye’nin mandateri olan Fransa ile yaptığı antlaşma (23 hazi*ran 1939). TBMM, Fransa ile imzaladığı Ankara itilafnamesi’nde ulusal sınırlar içinde olmasına karşın Hatay’ı sınırların dı*şında bırakmayı politik koşullar nedeniy*le uygun buldu. Antlaşmada yöre halkı*nın çoğunluğunun türk olduğu ve kültü*rel gelişmelerinin engellenmemesi gerek*liliği açıkça belirtildi ve türkçenin Hatay’ da resmi dil olması sağlandı. Bu arada Hatay, San Remo antlaşması uyarınca fransız mandası altına alındı (25 nisan 1920). Böylece Fransa, Hatay’da muhtar bir yönetim kurdu. 9 eylül 1936’daki ant*laşma ile Fransa’nın Suriye’deki manda*sının sona ermesi, Hatay sorununu tekrar gündeme getirdi. Antlaşmanın Fransa’nın tüm hak ve görevlerini Suriye’ye devret*mesini belirten 3. maddesi, Hatay’ın Su*riye sınırları içinde kalmasına ve türk hal*kın durumunun tehlikeye düşmesine ne*den oluyordu. Bunun üzerine Türkiye, so*runun Milletler cemiyeti’nde görüşülme*sini istedi. Konuyu gündemine alan Mil*letler cemiyeti konseyi, Fransa’nın izniyle italyan, norveç ve isviçreli 3 gözlemciyi Hatay’a gönderdi. Sorunun raportörlüğü*nü ise isveç temsilcisi Sandler yaptı.

Hazırlanan raporda, iskenderun ve An*takya’nın içişlerinde bağımsız olması, dış*işlerinin ise bazı koşullara bağlı olarak Su*riye tarafından yürütülmesi, bölgenin ay*rı bir statü ve anayasayla yönetilmesi, Su*riye ile gümrük birliğinin kurulması, türk*çenin resmi dil olarak kullanılması, zorunlu askerlik kuralının uygulanmaması, bölge*nin silahlandırılmaması, toprak bütünlüğü*nün Fransa ve Türkiye tarafından garanti edilmesi ilkeleri yer alıyordu.

Milletler cemiyeti bu raporun ardından Hatay’a özel bir yönetim tanıdı (27 ocak 1937). Ancak raporda yer almadığı halde türkçenin yanı sıra arapça da resmi dil ola*rak kabul edildi. Ardından, Türkiye ile Fransa arasında Cenevre’de Hatay’a ulu*sal bütünlük kazandıran antlaşma imza*landı (29 mayıs 1937). Aynı gün Milletler cemiyeti Hatay’ın anayasasını onayladı. Buna göre, Hatay’a ilişkin statünün 55, anayasanın 37 maddesi vardı. Statüye gö*re, anayasa hükümleriyle statü hükümle*ri arasında aykırılık olması durumunda statü hükümleri uygulanacaktı. Türkiye uy*gulamaya hemen geçilmesini istediği hal*de, Fransa’nın kışkırttığı Araplar uygula*malara karşı çıktılar. Bu nedenle statüde ve anayasada öngörülen seçimler gecik*ti. Ayrıca, Milletler cemiyeti’nce görevlen*dirilen komisyonun önerisi, seçim sistemi*ni saptırdığı gerekçesiyle Türkiye tarafın*dan kabul edilmedi. Seçim sistemi Millet*ler cemiyeti’nce değiştirildi. Seçimlerin gü*venliğinin sağlanması konusunda Türkiye ile Fransa arasında çıkan uyuşmazlık 3 temmuz 1938’de askeri bir antlaşma ile sona erdi. Antlaşma uyarınca görevlendi*rilen 6 000 kişilik güvenlik kuvvetinden 1 000’i Hatay’dan, geriye kalanı da, eşit güçte türk ve fransız kuvvetlerinden sağ*lanacaktı. Ayrıca taraflar 29 mayıs 1937 antlaşmasında belirtilen görevleri yerine getirmeyi kabul ettiler.

Yapılan seçimlerde meclisin 40 üyeliğin*den 22’sini Türkler kazandı (22 ağustos 1938). Meclis, 2 eylül 1938’deki ilk toplan*tısında, “Hatay devleti”nin kuruluşunu ilan etti ve Tayfur Sökmen devlet başkanı oldu. Hatay sorunu, Suriye’nin toprak bü*tünlüğünün ve bağımsızlığının Türkiye ta*rafından kabul edilmesi üzerine son bul*du (23 haziran 1939). Antlaşma görüşme*lerini Türkiye adına dışişleri bakanı Şükrü Saraçoğlu ile Fransa’nın Ankara büyükel*çisi Rene Massigli yönetti. Antlaşma 30 haziran 1939 tarihli ve 3658 sayılı kanun*la kabul edildi. Bu arada Hatay meclisi olağanüstü bir toplantı ile Türkiye’ye bağ*lanma kararı aldı (29 haziran 1939). Böy*lece, Türkiye ile Hatay arasındaki sınır kal*kacak, fransız kuvvetleri bölgeden çıka*cak, Hatay vatandaşları türk vatandaşla*rının haklarını kazanacaktı. Ayrıca, Türki*ye kendi sınırları içinde, Fransa Suriye sı*nırları içinde komşu devletlerin güvenlik ve rejimlerine yönelmiş hareketleri önle*meyi kabul ediyordu. TBMM 30 haziran 1939’da yaptığı toplantısında Hatay’ın Türkiye’ye katılışını kabul etti.