Orta Anadolu’da Kızılır*mak kavisi içinde kurulmuş ilkçağ devleti ve halkı. Başkentleri, bugünkü Çorum İli’nin Boğazkale İlçesi içinde yer alan Boğazköy yakınlarındaki Hattuşa’dır. Hint-Avrupa kökenli bir ulus olan Hititlerin Anadolu’ya hangi tarih*te ve hangi yolu izleyerek nereden gel*dikleri henüz kesin olarak saptanmış değildir. Bir görüşe göre Hititlerin de içinde bulundukları Hint-Avrupa so*yundan topluluklar batıda Trakya ve Boğazlar üzerinden, doğuda ise Kaf*kaslar yoluyla Derbent kapılarından Anadolu’ya girmişlerdir. Başka bir gö*rüşe göre de Balkanlar’ın Karadeniz’e olan kıyılarından deniz yoluyla Ana*dolu’ya gelmişlerdir. Hititler Anadolu’ ya 2. binyılı başların*da gelmeye başladılar; o dönemde Anadolu’da Asur ticaret kolonileri var*dı. Örgütlenmiş bir devlet olarak Hitit*lerin çiviyazılı belgelerde ortaya çıkış*ları İÖ 1750’ye rastlar. Bilinen ilk Hitit Kralı Anitta’dır. Hitit Devleti’nin ger*çek kurucusu olarak I. Hattuşili (İÖ 1650-1620) kabul edilir. I. Hattuşili ile Anitta (yaklaşık İÖ 1750) arasındaki boşluk kurban listelerine göre etkinlik*leri belgelerle kanıtlanamayan şu kral*lar vardır: Kantuzili, I. Tuthaliya, Puşarruma, Pavvahtelmah.

Orta Anadolu’da Kızılır*mak ve Konya bölgeleri ile Tuz Gölü’ ne kadar uzanan yörede yaşamış olan ilkçağ topluluğu. Yaşadıkları bölgenin kesin sınırlarını saptamak zordur. Yaklaşık olarak sınırları şöyle çizilebi*lir: Hellenistik Çağ’da Frigya Epiktetos (Küçük Frigya) adını taşıyan ve Friglerce kutsal olan esas bölge Af*yonkarahisar ile Eskişehir arasındaki dağlık yöreydi. Başkent Gordion da bu bölgedeydi. Daha doğuda bulunan Ankyra (Ankara) da önemli bir Frig yerleşmesidir. Kızılırmak kavisinin doğusunda kalan ve birçoğu aym za*manda önemli birer Hitit yerleşmeleri olan Pazarlı, Alacahöyük, Boğazköy, Alişar, Kültepe ve Göllüdağ da Frig yerleşmeleri arasındadır. Batıda Lidya Bölgesi sınır oluşturur; güneybatıda Göller Bölgesi’ ne kadar uzanır. Zile yakınlarındaki Maşat Höyük ile Sam*sun yakınlarındaki Akalan, Frigya Bölgesi’nin kuzey sınırım çizer,

Anadolu’nun batısında tarih*sel bölge. İÖ 1000 yıllarında Yunanistan’ın Attika yöresinden göç eden ton*lar, kuzeyde Smyma Körfezi’nden (bugün izmir Körfezi) ve Phokaia’dan (bugün Foça). Güneyde Maiandros Irmağı’na (bugün Büyük Menderes) ka*dar yayılan kıyı şeridine yerleşip as*lında Lidya ve Karya bölgelerine ait olan bu kıyılara iyonlar adını verdiler. Bu kıyınım karşısındaki Khios (bugün Sakız) ve Samos (‘bugün Sisam) da tonia bölgesi içindedir. İÖ 9. yüzyılın sonu ve 8. yüzyılın başlarında, önde gelen 12 ton kenti dinsel yönü ağır ba*san bir birlik kurdular, tonia Birliği ya da Panionion denen bu konfederasyo*nun dinsel merkezi Priene’nin (bugün Güllübahçe) kuzeyindeki Panionion’da (bugün Güzelçamlı) idi. Herodotos bu birliğe giren 12 kentin adlarını şöyle verir: Miletos (bugün Balat), Myos (Bugün Avşar Kalesi), Priene (bugün Güllübahçe), Ephesos (bugün Efes), Kolophon (bugün Gümüldür), Teos (bugün Sığacık), Klazomenai (bugün Urla), Erythrai (bugün ildin), Fhokaia (bugün Foça), Samos ve Khios. Bun*lara daha sonra 13. kent olarak Smyma (bugün İzmir) da katıldı.

Ba*tı Anadolu’da başkentleri Sardes (Sardeis) olmak üzere devlet kurmuş olan halk ilkçağda bugünkü Gediz ve Küçük Menderes ırmakları arasında kalan bölgeye Lidya deniyordu. Bu bölgede doğudan batıya doğru üç ırmak akar; Kaykos (Bakırçay), Hermos (Gediz) ve Kaystros (Küçük Menderes). Bölgenin güney sınırını Aydın oluşturu*yordu. bu dağların güneyinde Karya Bölgesi yer alıyordu. Bölgenin güne*yindeki son kenti Tyrha (Tire), batıda ise Magnesia ad Spylos (Manisa) idi. Kuzey sınırını ise Temnos (Demirci Dağ) ile Didymos (Murat Dağı) dağla*rı oluşturuyordu. Bölgenin doğu sınırı*nı tam olarak saptamak zordur. Son yıllarda bulunan Lice yazıtlardan ve arkeolojik buluntulardan doğu sınırı Kütahya’nın güneyindeki Emet’e kadar uzatıldı. Bu noktalar bölgenin sınırları*nı oluştururken, Lidya güçlü bir krallık olduğu dönemlerde bu sınırlar Kızılırmak’a kadar dayanmıştı. Batıda ise Miletos dışında tüm iyonya kentleri Lid*ya Krallığı’nın sınırları içindeydi. Kroisos döneminde kuzey sınırı Marmara Denizi’ne, güneyde de Likya Bölgesi’ ne kadar uzandı.

urartular, başkentleri Tuşpa (bugün Van) olmak üzere Doğu Ana*dolu’nun Van Gölü çevresinde kurulmuş ilkçağ devleti ve halkı. İÖ 9-6. yüzyıllar arasında yaşamış olan Urartu Krallığı’nın sınırlarının çekirdeğini Van Gölü’nün çevresi oluşturuyordu. ÎÖ 9. yüzyılın ortalarına kadar Asur baskısı altında yaşayan Urartular, bu tarihte küçük boyların bir araya gelme*leriyle Urartu Krallığı’nı kurdular. İlk Urartu kralı Aramu’dur (İÖ 850-840). Urartuların merkezi bir devlet haline getiren Aramu’dan sonra gelen I. Sarduri’dir (İÖ 840-830). Sarduri, krallığı*nın başkentini günümüzdeki Van Ka*lesi ve çevresinde yer alan Tuşpa’da kurdu. Yerine geçen oğlu İşpuni (İÖ 830-810), Urartu diliyle yazılmış en es*ki yazılı belgeleri bırakan kraldır. Oğ*lu I. Menua (İÖ 810-786) dönemi, Urartu Krallığı’nın yükseliş dönemini oluşturuldu.