buse

Kafiye nedir, ne demektir? Kafiyenin çeşitleri nelerdir? Kafiye özellikleri maddeler halinde, kısa ve özet anlatım.

Kafiye ya da uyak, şiirde mısra sonlarında bulunan sözcüklerin son heceleri arasındaki ses benzerliğidir. Şiirde uyak, dize sonlarında bulunan farklı görevlerdeki ekler veya anlamları ayrı sözcükler arasında görülür. Dize sonlarında yinelenen aynı görevdeki ekler ya da sözcükler uyak değildir. Bunlara redif denir.


KAFİYE ÇEŞİTLERİ
Yarım Kafiye

Yarım uyak, dize sonundaki tek ses benzerliğine dayanan uyak türüdür.
-diz
-yaz
Burada “z”ler yarım uyaktır.
Tam Kafiye
Mısra sonlarındaki iki ses benzerliğine ‘tam kafiye’ denir.
Örnek:
Ben yâr ile ettim savaşAkıttım gözümden kanlı yaş Yukarıdaki örnek dizede “aş” sesleri tam kafiye oluşturmuştur.
Örnek:
Bir hazan akşamı indimdi sahile benVardı, mavi sular üstünde beyaz bir yelken Uyarı:
Uzun okunan ünlüler tek başına tam kafiye oluşturur. Çünkü bu ünlüler iki ses yerine geçer.
Örnek:
Gönlümüz düşmişdi girdâb-ı belâ deryâsınaGeçdi derbend-i melâledden safâ sahrâsına Yukarıdaki dizelerdeki “â” ünlüsü tam uyaktır.
Zengin Kafiye

Dize sonlarındaki ikiden çok ses benzerliğine dayanan uyak türüdür.
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,Ve bir zaman bakacaksın semâya ağlayarak… Ahmet Haşim Burada “yaprak” ve “ağlayarak” (-rak) sözcükleri zengin uyak oluşturur.
Dizilişlerine Göre Uyaklar

Düz Kafiye

Bir dörtlüğün bütün dizelerinin biribiriyle uyaklı,ya da ilk üç mısra biribiriyle uyaklı dördüncü dize serbest şekilde olmasıdır.
a Elif’in uğru nakışlıa Yavru balaban bakışlıa Yayla çiçeği kokuşlub Kokar Elif Elif diye Karacaoğlan Sarmal Kafiye

Bir dörtlüğün birinci ve dördüncü dizelerinin kendi arasında, ikinci ve üçüncü dizelerinin kendi arasında uyaklı olmasına dayanan uyak türüdür.
a Balkonlara, yalılara dalar düşünürümb O günler uzaklaşan yelkenlerin peşi sırab Akan bulutlar gibi geçmiş: ne iz, ne hâtıra!a Sır şimdi bunca güzel hayat, güzel ölüm! Necati Cumalı Çapraz Kafiye

Bir dörtlüğün birinci ve üçüncü dizelerinin kendi arasında, ikinci ve dördüncü dizelerinin kendi arasında uyaklı olmasına dayanan uyak türüdür.
a Ne doğan güne hükmüm geçer,b Ne halden anlayan bulunur;a Ah aklımdan ölümüm geçer;b Sonra bu kuş, bu bahçe, bu nur. C. S. Tarancı Örüşük Kafiye Şeması

Batı şiirinden şiirimize geçmiş kafiye şemasıdır. Özellikle TERZARİMA nazım şeklinde kullanılan bir kafiye şemasıdır. Üç dizeli bentliklerden oluşur. Son bent tek dizeden oluşur.
Şeması: (a,b,a), (b,c,b), (c,d,c),…
Mani Tipi Kafiye

Halk Edebiyatı’ndaki manilerden yayılmış kafiye şemasıdır.
A Uzaklar seçilmiyor
A Gönüldür geçilmiyor
B Gönül bir top ibrişim
A Dolaşmış açılmıyor
Şemasıa,a,b,a), (c,c,d,c), …

Uyakların dizelerdeki bulunma yerlerine göre

İç Kafiye

Dizelerin ortasında bulunan uyaktır.
Şeb-i hicran yanar cânım döker kan çeşm-i giryânımUyadır halkı efganım kara bahtım uyanmaz mı. Fuzulî Burada “cânım” ve “efganım” (-an) sözcüklerinde iç uyak görülmektedir.
Baş Kafiye

Dizelerin başında bulunan uyaktır.
Gönlümüz bağlandı zülfün telineAlınmaz gözleri mestim alınmazSencileyin cevredici kulunaBulunmaz gözleri mestim bulunmaz. Gevheri İkinci dizedeki “alınmaz” ile dördüncü dizedeki “bulunmaz” (-l) sözcükleri baş uyak oluştururlar.
Özel durumlar

Tunç kafiye

Tunç kafiye için farklı isimler de kullanılmaktadır. Bir dizenin son sözcüğünün, bir diğer dizenin son sözcüğünü tamamen içermesine dayanan uyak türüdür. Zengin uyağın özel bir durumudur. Tunç uyağın olabilmesi için ses benzerliğinin en az üç sesten oluşması gerekir.
Garbın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar.Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Mehmet Âkif Ersoy Burada “duvar” ve “var” sözcükleri tunç uyak oluşturur. Aynı zamanda “var” sesleri zengin uyaktır.
Cinaslı Kafiye

Söyleniş bakımından aynı ancak anlam olarak farklı sözcüklerden ya da söz yüklemlerinden oluşan uyak türüdür.
Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç:Bu son fasıldır ey ömrüm, nasıl geçersen geç. Yahya Kemal Burada “geç” ve “geç” sözcükleri cinaslı uyak oluşturur
REDİFLER
Uyaktan sonra gelen aynı anlam ve görevdeki ek ya da sözcüklere redif denir. ÖRNEK:
Koyun verdi kuzu verdi süt verdi
Yemek verdi ekmek verdi et verdi
Kazma ile dövmeyince kıt verdi
Benim sadık yarim kara topraktır.
Âşık Veysel Kalın olanlar SÖZCÜK halindeki rediftir.