Atasözleri ve deyimler , ikilemlerle beraber kpss türkçe söz öbekleri konusu içinde yer almaktadırlar. En az iki sözcükten oluşan gruplara söz öbeği denilmektedir. Söz öbekleri 3’e ayrılmaktadır.

1. Atasözleri
2. Deyimler
3. İkilemler

Genelde atasözleri ve deyimler birbirleriyle karıştırıldıkları için bu iki başlığı beraber işleyeceğiz.

ATASÖZLERİ

• Mutlaka kesin yargılıdır. Yani cümle şeklindedir.

İyi insan sözünün üstüne gelir.

• Mutlaka ders, öğüt vermek ya da yol göstermek amacıyla kullanılır.
• Her zaman ve herkes için geçerliliği olan genel anlamlı sözlerdir.

Deli ile çıkma yola, getirir başa bela.

• Kalıplaşmış sözlerdir ve hiçbir değişiklik yapılamaz.

Sakla samanı gelir zamanı.

• Öğüt ve ders vermek ya da yol gösterme amaçlı olduğu için ya geniş zamanlıdır ya da emir kipindedir. Atasözleri ve deyimler için kpss soruları açısından püf noktasıdır.

Damlaya damlaya göl olur.
Atasözleri ve deyimler arasında dikkat etmemiz gereken bir nokta da cümle biçimindeki deyimlerdir. Bu deyimleri atasözleri ile karıştırmayınız.

• Atasözleri topluma seslenir.

Ev alma komşu al. (Toplumun geneline seslenilmiş.)

DEYİMLER

• En az iki sözcükten oluşan söz öbekleridir.

Dili uzun.

• Anlatımımızı daha ilginç yapmak için kullanırız.
• Belli, özel bir durumu, olayı ya da olguyu belirtmek amacıyla kullanırız. Yani her zaman ve herkes için geçerliliği yoktur. Özel anlamlıdır.

O bir dalda duramadığı için başarılı olamıyor.

• Kalıplaşmış sözcüklerdir. Ancak sözcükler arasına başka sözcükler de girebilir. Kip, zaman, kişi ekleri gibi eklerle biçimlendirilebilir.

Son günlerde canımı çok fazla sıktım.

• Geniş zamanlı ya da emir kipli olma zorunlulukları yoktur.
• Bazılarında hiç yargı yoktur.

Etli butlu, enine boyuna.

• Bazıları yarım yargılıdır.

Eziyet çekmek, kulağına küpe olmak.

• Bazıları ise atasözleri gibi kesin yargılıdır, yani cümle şeklindedir.

Atı alan Üsküdar’ı geçti.

Kpss sorularında atasözleri ve deyimler karşımıza bolca çıkmaktadır. Bu yüzden atasözleri ve deyimler konusunu örneklerle pekiştirelim.
Geçti Bor’un pazarı sür eşeği Niğde’ye. (Deyim)
Armut piş ağzıma düş. (Deyim)
Armut dibine düşer. (Atasözü)
Kedi olalı bir fare tuttu. (Deyim)

Atasözleri ve deyimler bazen sadece temel anlamlı olarak kullanılır. Bazıları sadece mecaz anlamlıdır. Bazıları da hem gerçek hem de mecaz anlamlıdır, yani kinayelidir.
Körle yatan şaşı kalkar. (Mecaz anlam)
Bugünün işini yarına bırakma. (Gerçek anlam)
Damlaya damlaya göl olur. (Hem gerçek hem de mecaz anlam)
Olur iş değil. (Gerçek anlam)
Küplere binmek. (Mecaz anlam)
El etek öpmek. (Hem gerçek hem de mecaz anlam)

Kpss genel yetenek Türkçe dersine ait atasözleri ve deyimler anlatım bozuklukları sorularında da karşımıza çıkmaktadır. Atasözleri ve deyimlerin sözcüklerinin yerleri değiştirilirse, sözcükler eş anlamlıları ile değiştirilirse ya da yanlış anlamda kullanılırsa anlatım bozukluğuna sebep olur.
Bağdat gibi diyar ana gibi yar olmaz. (Anlatım bozukluğu)
Ana gibi yar Bağdat gibi diyar olmaz.
Tozu toprağa katarak kaçıp gitti. (Anlatım bozukluğu)
Tozu dumana katarak kaçıp gitti.
Bu iş çok zor. Adeta değnekle kuyuyu kazmak gibi. (Anlatım bozukluğu)
Bu iş çok zor. Adeta iğneyle kuyuyu kazmak gibi.
Deyim ve açıklamasının bir arada kullanılması anlatım bozukluğuna yol açmaz. Kpss Türkçe sorularında bu detaya dikkat edelim.
Bu aralar beni rahat bırakmıyor, bana bir türlü nefes aldırmıyordu.
Ona çok fazla ilgi ve sevgi gösteriyorlar, adeta onun üstüne titriyorlar.
İşleyen demir ışıldar, çalışmaktan asla vazgeçme.

Söyleyeni belli olan sözlere vecize (özdeyiş) denir.
Hayatta en hakiki mürşit ilimdir, fendir. (M. K. Atatürk)

Ne kadar bilirsel bil, söylediklerin karşıdakinin anlayabileceği kadardır. (Mevlana)

Söz öbekleri içinde atasözleri ve deyimler konusundan sonra işleyeceğimiz son başlık ikilemlerdir. İkilemler, anlatımı güçlendirmek, pekiştirmek için kurulmuş söz öbekleridir.
* İkilemlerin oluşum ve kuruluş yolları:

• Uslu uslu, yavaş yavaş. > Tekrar, yineleme ile oluşan.
• Takır tukur, şırıl şırıl. > Yansıma sözcüklerle ile oluşan.
• Yalan yanlış, eş dost. > Eş ya da yakın anlamlı, ilgili sözcüklerle oluşan.
• Aşağı yukarı, enine boyuna > Zıt anlamlı sözcüklerle oluşan.
• Ev mev, çer çöp. > Biri anlamlı, biri anlamsız sözcüklerden oluşan.
• Abuk subuk, ıvır zıvır. > Her ikisi de anlamsız sözcüklerle oluşan.
• Güzel mi güzel, soğuk mu soğuk. > -mi edatı ile oluşan.

İkilemler söz öbeğidir ve mutlaka ayrı yazılır. Araya herhangi bir noktalama işareti de konmaz.
El alem, kem küm, er geç…
Aynı sözcüğün tekrarı ile oluşan ikilemler hariç tüm ikilemler birer deyimdir.
Eciş bücüş, ıvır zıvır, abur cubur.